Czym naostrzyć nóż?

Podczas eksploatacji noża każdy jego użytkownik osiągnie taki moment, w którym będzie musiał go naostrzyć. Dla początkujących użytkowników jest to nie lada wyzwanie, ponieważ rynek akcesoriów do noży oferuje szeroki wybór ostrzałek do noży oraz systemów ostrzących. Pamiętajmy, że żadna ostrzałka ani system ostrzący nie wykonają za nas pracy. Również nasze najlepsze umiejętności manualne niewiele pomogą bez odpowiedniego i w prawidłowy sposób dobranego sprzętu ostrzącego.

Jak ostrzyć noże na kamieniu ostrzącym

Metoda ostrzenia przy pomocy kamienia ostrzącego lub kawałka skały to najstarszy sposób ostrzenia narzędzi oraz broni znany praktycznie w całym świecie. Ten sposób ostrzenia jest polecany dla zaawansowanych użytkowników. Osoby dopiero zaczynające przygodę z nożami powinny być bardzo ostrożne, ponieważ błędy podczas ostrzenia podczas ostrzenia mogą doprowadzić do uszkodzenia krawędzi tnącej i prawie na pewno do porysowania głowni.

Podział kamieni ostrzących

Wybór kamieni ostrzących jest bardzo duży. Kamienie ostrzące dzielimy ze względu na ich geometrię, gradację oraz materiał, z którego kamień został wykonany.

Geometria kamienii ostzących

Na rynku do kupienia są ostrzałki płaskie oraz kamienie ostrzące o przekroju owalnym. Ostrzałki o przekroju owalnym służą do ostrzenia noży posiadających na swym ostrzu odcinek wklęsły zwany potocznie „recurve”. Przykładając do takiej ostrzałki wklęsły odcinek ostrza, będzie miał on styczność z ostrzałką tylko w jednym punkcie, co pozwoli precyzyjniej wykonać proces ostrzenia. Na ostrzałce o przekroju owalnym możemy ostrzyć noże, natomiast jest to trudniejsze i wymaga większej precyzji w porównaniu do płaskich kamieni ostrzących.

Gradacja kamienii ostzących

To jedna z najistotniejszych cech pozwalająca w odpowiedni sposób naostrzyć nóż. Gradacja to inaczej stopień szorstkości ostrzałki. Jej wybór jest uzależniony od rodzaju stali, z której został wykonany nóż oraz stopnia jego stępienia. Producenci zwykli podawać rodzaj gradacji na dwa sposoby. Pierwszy to zapis liczbowy, gdzie cyfry oznaczają liczbę drobin ściernych na centymetr kwadratowy (analogicznie jak w przypadku gradacji papieru ściernego). Mniejsza wartość liczbowa będzie oznaczać większą szorstkość. Drugi sposób to oznaczenie słowne, gdzie przykładowo możemy spotkać się z podziałem typu: Extra Fine (bardzo miałka), Fine (miałka), Coarse (szorstka) i Extra Coarse (bardzo szorstka). Jest to jednak sposób rzadziej spotykany.

Jaka gradacja do ostrzenia noży

Odpowiedni dobór gradacji to klucz do sukcesu (ma on znaczenie i wpływa na proces ostrzenia). Noże o które regularnie dbamy i nie dopuszczamy do uszkodzeń krawędzi tnących powinny być ostrzone na ostrzałkach o gradacji 600 - 800. Taka gradacja pozwoli nam w szybki sposób naostrzyć lekko stępiony nóż oraz zniweluje niewielki ubytki w krawędzi tnącej. Jest to rozwiązanie najczęściej wybierane przez użytkowników chcących szybko przywrócić pełne wartości tnące lekko stępionego noża. Kiedy mamy do czynienia z mocno stępionymi nożami należy się posłużyć „ciężką” gradacją. Pierwsze szlify powinny być wykonywane na ostrzałkach gradacji 200 – 400, a następnie po wstępnym wyprowadzeniu krawędzi tnącej i zniwelowaniu dużych szczerb w ostrzu przechodzimy do kolejnych wyższych gradacji. Taki proces spowoduje, że usuniemy z naszego ostrza uszkodzenia i przygotujemy go do właściwego ostrzenia. Gdybyśmy od razu zaczęli ostrzenie na wyższej gradacji to skutkowałoby to wypolerowaniem dużych ubytków w ostrzu a nie ich likwidacją.

Materiał kamienii ostzących

Kamienie ostrzące dzielimy względu na materiał, z którego są wykonane.

Pierwszą grupę stanowią kamienie naturalne, najpopularniejsze to Arkansas firmy Lansky oraz kamień belgijski (Belgisher Brocken). Tę grupę kamieni nazywamy naturalnymi. Najczęściej używają jej miłośnicy noży, którzy chcą poczuć klimat „prawdziwego ostrzenia”. Kamienie naturalne są stosunkowo drogie i szybko się ścierają w procesie ostrzenia.

Drugą grupę stanowią ceramiczne (syntetyczne), najczęściej wytworzone z tlenku aluminium Al₂O₃ (korundu) lub węglika krzemu SiC. Ich główna przewaga nad kamieniami naturalnymi, to wolniejsze tempo zapychania w trakcie ostrzenia oraz równomierna gradacja na całej powierzchni kamienia (w przypadku kamieni naturalnych gradacja powierzchni ostrzałki może delikatnie się różnić w zależności od miejsca). Polecamy kamienie ceramiczne firmy Haidu.

Główną niedoskonałością ostrzałek w postaci kamienia naturalnego czy syntetycznego jest podatność na wycieranie. Po kilkudziesięciu cyklach ostrzenia zauważymy nierównomierne wycieranie się powierzchni ostrzałki, co w stateczności prowadzi do nieprecyzyjnego ostrzenia. (W celu wygładzenia powierzchni ostrzałki ceramicznej, można przeszlifować ją kamieniem o niskiej gradacji (180 - 280)). Pomimo tego faktu, ostrzałki z kamienia naturalnego lub syntetycznego są cenione przez miłośników noży za swój klimat. Niektórzy z nas potrzebują wyciszenia, spokoju i precyzji, jaki towarzyszy ostrzeniu na takim kamieniu.

Ostatnią grupę ostrzałek stanowią ostrzałki diamentowe Najczęściej możemy je spotkać jako metalowe płytki lub owalne pręty, które zostały pokryte pyłem diamentowym o odpowiedniej gradacji. Ostrzałkom diamentowym nie oprze się żadna stal ani spiek węglikowy, z których wykonane są ostrza noży; dodatkowo krawędź tnąca noży będzie agresywniejsza ponieważ kryształki diamentu wycinają w stali głębsze bruzdy niż inne ostrzałki o tej samej gradacji. Drugą główną zaletą stosowania ostrzałek diamentowych to zdecydowanie szybszy czas ostrzenia.

Ostrzałki diamentowe są droższe od tradycyjnych ostrzałek. Zakup takiej ostrzałki możemy potraktować jako inwestycję długoterminową, ponieważ ostrzałka diamentowa będzie nam służyć znacznie dłużej niż ostrzałki wykonane z innych materiałów.

Jak ostrzyć noże na ostrzałce ze stałym kątem ostrzenia?

Jeżeli nie chcemy bądź nie czujemy się na siłach, aby ostrzyć swoje narzędzia przy użyciu kamieni ostrzących lub płaskich ostrzałek diamentowych, możemy użyć osełek wymuszających stały kąt ostrzenia. Twórcy tego rozwiązania zapewne wiedzieli, że nie każdy posiada umiejętności i precyzję ostrzenia, dlatego postanowili nam ułatwić to zadanie.

Najczęstszym spotykanym wśród producentów modelem jest system w kształcie litery „V”. Polega on na umieszczeniu dwóch kamieni ostrzących w formie prętów w podstawie ostrzałki. Podstawa przeważnie ma do wyboru kąty ostrzenia w przedziale od 15 do 30 stopni. Zadaniem osoby ostrzącej nóż jest jego przeciąganie z góry na dół ostrza, po kamieniach ostrzących. Producenci w tego typu systemach montują po dwa kamienie, dzięki czemu możemy ostrzyć raz jedną a raz drugą stronę krawędzi tnącej. Aby nóż był prawidłowo naostrzony powinniśmy pamiętać, że korzystając z takiego systemu ostrzącego ostrze musi poruszać się pionowo po kamieniach ostrzących, beż żadnych niekontrolowanych ruchów mogących wpłynąć na zmianę kąta. Najczęściej systemy ostrzące dodatkowe wyposażone są w dwa metalowe pręty, które mają za zadanie chronić dłoń użytkownika trzymającą całą ostrzałkę przed niekontrolowanym zjechaniem ostrza z kamieni ostrzących. Takie ostrze zamiast trafić w dłoń trzymającą podstawę ostrzałki trafia w metalowy pręt. Systemy ostrzące wymuszające stały kąt ostrzenia znacząco ułatwiają proces ostrzenia i skracają jego czas. Używając systemów ostrzących mamy do wyboru materiał, z których wykonane są kamienie ostrzące tak jak w przypadku tradycyjnych osełek, możemy wybrać ceramiczne kamienie lub diamentowe.

Ostrzałki kieszonkowe do ostrzenia noży

Ostatnim omawianym segmentem ostrzałek są ostrzałki kieszonkowe. Nawet najlepiej naostrzony nóż w trakcie użytkowania w kuchni, podczas biwaku, wyjazdu pod namiot czy wyprawy może się stępić lub nabawić się szczerb na krawędzi tnącej. W takiej sytuacji zalecane jest posiadanie ze sobą ostrzałki kieszonkowej (zwanej awaryjną).

Służą one głównie do podostrzenia krawędzi tnącej, kiedy nóż straci swoją roboczą ostrość. Nie zawsze będziemy mieć możliwość oraz dostęp do naszej głównej ostrzałki, stąd też warto w plecaku, samochodzie czy sprzęcie biwakowym posiadać gadżet, który nam podostrzy nóż. Tutaj warto zwrócić uwagę, że żadna ostrzałka kieszonkowa nie naostrzy nam noża tak jak tradycyjna ostrzałka w formie kamienia lub systemu ostrzącego. Dlatego kupując ją powinniśmy mieć świadomość, że nie może to być nasza główna ostrzałka do noży. W tej kategorii możemy się spotkać z kieszonkowymi ostrzałkami w formie płaskiego kamienia ostrzącego którego rozmiar i waga pozwoli na schowanie w kieszeni spodni lub w plecaku.

W tym segmencie ostrzałek dostępne są również ostrzałki diamentowe; najczęściej występują w formie składanej przypominającej noże typu „motylek”. Ich efektywność w porównaniu do małych ostrzałek ceramicznych jest większa, dzięki czemu ich popularność wśród użytkowników wzrasta z roku na rok.

Przy omawianiu grupy ostrzałek kieszonkowych nie możemy pominąć ostrzałek wymuszających odpowiedni kąt ostrzenia. Tak jak w przypadku standardowych systemów ostrzących ,tak tutaj mamy do wyboru kilka kątów ostrzenia. Najczęściej konstrukcja ostrzałek zbliżona jest do litery „V”, w której umieszczono pręty ostrzące. Wystarczy, że użytkownik ustawi ostrzałkę na płaskiej powierzchni, włoży nóż i kilkanaście razy przeciągnie ostrzem przez szczelinę w celu naostrzenia.

Pamiętajmy, że noże wykonane są z różnych typów stali, która ma wpływ na utratę ostrości. Ale to nie jedyny czynnik utraty ostrości. Inne, tak samo ważne, to sposób i charakter użytkowania noża. Niezależnie jak ostry nóż mamy w danej chwili, zawsze warto mieć ze sobą ostrzałkę awaryjną, którą możemy podostrzyć nóż.

Wskazówki i porady dotyczące ostrzenia noży

Wikingowie mawiali, że do najważniejszych zadań wojownika należy zadbanie o swoją broń. W obecnych czasach ostry nóż, to przede wszystkim bezpieczeństwo. Mając ostry nóż potrzebujemy znacznie mnie siły fizycznej, dzięki temu nie męczymy rąk w trakcie wykonywania prac. Zmęczone ręce mogą spowodować niekontrolowane ześlizgnięcie się noża lub niewłaściwe cięcie powierzchni, a to zwiększa ryzyko zranienia. Dotyczy to życia codziennego, pracy w kuchni, gdzie nóż jest podstawowym narzędziem pracy jak i biwakowania na świeżym powietrzu lub innych prac obozowych. Każdy ostry nóż, nieważne z jakiej stali został wykonany, będzie zawsze ciął. Natomiast nawet najlepsza stal, kiedy będzie tępa, będzie rozdzierać powierzchnię. Pamiętajmy, że nóż to narzędzie, które ma nam pomagać i wspierać nas w naszych pracach oraz w codziennym życiu, a nie stwarzać zagrożenie.